Pojęcie aktu prawa choć nie jest uregulowane ustawowo, występuje w treści wielu ustaw, poczynając od tytułu ustawy z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych – i jest szeroko omawiane zarówno w doktrynie, jak i literaturze prawniczej.
Przyjmuje się, że akty prawa są to akty wydawane przez upoważnione ku temu organy władzy publicznej w określonej formie na podstawie przyznanych im ustawowo kompetencji.
Akty prawa posiadają swoją określoną hierarchicznie strukturę, dlatego też tzw. moc prawna zawarta w danym akcie może być np. wyższa lub niższa, niż w innym – to tworzy hierarchię aktów. Taka hierarchia aktów skutkuje tym, że akty prawne wyższego rzędu zawierają upoważnienia dla innych organów lub dyrektywy kompetencyjne – co oznacza, że akt wyższego rzędu może zawierać upoważnienie dla organu państwa do wydania aktu generalnego (np. rozporządzenia) lub indywidualnego (np. decyzji), aby wydał akt niższego rzędu, o niższej mocy prawnej. Konstytucja zawiera, wynikające z zasady podziału władz, ogólne upoważnienie dla władzy ustawodawczej do wydawania ustaw – wytyczając, z jednej strony, granice korzystania z władzy ustawodawczej, z drugiej strony wprost wskazując pewne materie, które powinny być unormowane przez władzę ustawodawczą.
Zgodnie z powyższymi regułami dotyczącymi hierarchii aktów prawa jako źródeł prawa akty prawa wyższego rzędu posiadają wpływ na treść aktów im podległych, w związku z tym te wykonawcze powinny być zgodne z ich postanowieniami oraz postanowieniami aktów im nadrzędnych. Zgodnie z przyjętą hierarchią, akt nadrzędny ma prawo uchylenia – wprost lub pośrednio, poprzez uchylenie podstawy do jego wydania – aktu mu podrzędnego, natomiast akt o niższej mocy prawnej nie może mieć mocy uchylenia bądź zmiany postanowień aktu mu nadrzędnego.
Akty prawne rozumiane jako akty normatywne należy podzielić zgodnie z genezą ich źródła (fons iuris) na akty prawa obowiązujące powszechnie i wewnętrznie. Podział dokonywany jest na podstawie rozróżnienia ich adresatów.
Akty prawa powszechnie obowiązujące skierowane są do wszystkich obywateli, w szczególności do wszystkich osób fizycznych, osób prawnych, jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, jak również organów władzy publicznej. Akty prawa obowiązującego wewnętrznie adresowane są zaś jedynie do organów, jednostek organizacyjnych oraz pracowników jednostek podległych wydającemu akt organowi.
Akty prawa obowiązujące powszechnie wyliczone zostały zgodnie z zasadą numerus clausus w art. 87. Konstytucji RP w następującym porządku hierachicznym:
- Konstytucja;
- ustawy;
- rozporządzenia;
- akty prawa miejscowego;
Z Konstytucji wynika również, że ratyfikowane i ogłoszone w Dzienniku Ustaw umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia UE mają pierwszeństwo przed ustawami.
Orzecznictwo wskazuje, iż norma prawna zawarta w Konstytucji jest oczywiście wyższym hierarchicznie źródłem prawa niż rozporządzenie i musi być respektowana w wykładni norm prawnych zawartych w rozporządzeniu.
Akty prawa – akty normatywne, które nie są wymienione jako akty prawa powszechnie obowiązującego, należy zaliczyć do prawa obowiązującego wewnętrznie. Każdorazowo dokonując analizy danego aktu należy ustalić jego adresatów. Wynika to z tego, że istnieją akty prawa powszechnie obowiązującego niewymienione w art. 87 Konstytucji RP np. niektóre uchwały Rady Ministrów, rozporządzenia z mocą ustawy, bądź akty prawne stanowione przez organizacje międzynarodowe i ich organy.
Akty prawa wewnętrznego regulują co do zasady przeważnie kompetencje podmiotów administracji, jak również stosunki prawne pomiędzy podmiotami administracji i stosunki wewnętrzne danych podmiotów (wewnętrzna hierarchia podległości służbowej).
Jako akty prawa obowiązującego wewnętrznie należy wskazać w szczególności:
- uchwały Rady Ministrów,
- zarządzenia Prezydenta RP,
- zarządzenia Prezesa Rady Ministrów oraz ministrów,
- uchwały Sejmu w sprawie procedowania i struktury tej Izby,
- uchwały Senatu w sprawach tej Izby.
Akty prawa miejscowego – akty zaliczane do prawa powszechnie obowiązującego – obowiązują jedynie na terenie działania organu, który je ustanowił – dotyczą więc tylko osób zamieszkujących/przebywających na wskazanym terenie.
Akty prawa miejscowego uchwalane są przez organy jednostek samorządu terytorialnego, zasadniczo tylko organy stanowiące: rady gminy, rady powiatów i sejmiki województwa, jak również przez ustawowo upoważnione organy administracji rządowej, zasadniczo przez wojewodów.
Wydawanie aktów prawa miejscowego zostało uregulowane w:
- ustawie z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych,
- ustawie z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie wojewódzkim,
- ustawie z dnia 23 stycznia 2009 r. o wojewodzie i administracji rządowej w województwie,
- ustawie z dnia 8 marca 1990r. o samorządzie gminnym.
Akty prawa miejscowego podejmowane są publikowane we właściwych wojewódzkich dziennikach urzędowych, a mogą też być ponadto ogłaszane w środkach masowego przekazu oraz przez obwieszczenia lub w formie praktykowanej powszechnie na danym terenie.