Autorskie prawa osobiste (encyklopedyczny)

Autorskie prawa osobiste, czyli w szczególności prawo do autorstwa utworu, daje twórcy wyłączną możność występowania w charakterze autora oraz domagania się, aby nikt inny nie przywłaszczał sobie autorstwa dzieła. Podstawowym naruszeniem prawa do autorstwa jest oczywiście plagiat, czyli przywłaszczenie sobie cudzego autorstwa, a więc publikowanie cudzego dzieła w całości lub fragmentach pod własnym nazwiskiem.

Prawo do nienaruszalności treści i formy utworu, polega na możności domagania się przez twórcę, aby jego dzieło było publikowane i rozpowszechniane w takiej postaci, jaką twórca mu nadał, a więc bez naruszania treści i formy utworu. Autor może więc skutecznie przeciwstawić się dokonywaniu wszelkich zmian, dodatków i skrótów, które zniekształcają treść lub formę utworu albo pomniejszają jego wartość. Zakaz wprowadzania zmian i dodatków dotyczy działania bezprawnego, a więc podejmowanego wbrew woli twórcy.

Prawo do nadzoru nad sposobem korzystania z utworu  służy twórcy niezależnie od tego, czy uprawnienia majątkowe do dzieła służą autorowi, czy też osobie trzeciej. Ma on prawo żądać w każdej fazie wykorzystania jego utworu: przygotowania do eksploatacji (przygotowania do zwielokrotniania utworu, produkcji matryc, taśm-matek, składów itp., kopiowania utworu i produkcji jego egzemplarzy czy nośników), jak i samej eksploatacji dzieła (nadzorowanie warunków technicznych eksploatacji, sprzedaży, reklamy) – możności jego wykonywania. Jego celem jest zapewnienie, aby utwór w postaci zwielokrotnionej – skierowanej do rozpowszechniania – był możliwie maksymalnie zgodny z intencjami twórcy. Klasyczną formą wykonywania nadzoru autorskiego w stosunkach wydawniczych jest korekta autorska. Kontrakt z producentem może przewidywać odpłatne wykonywanie nadzoru autorskiego.

Ochrona osobistych praw autorskich. W sytuacji gdy autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, twórca ma prawo żądać zaniechania takiego działania. Twórcy, którego autorskie prawa osobiste zostały naruszone cudzym działaniem, przysługuje możność żądania od osoby, która dopuściła się tego naruszenia, aby dopełniła czynności niezbędnych do usunięcia jego skutków, a w szczególności, aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie. Można też domagać się zniszczenia bezprawnie wytworzonych egzemplarzy utworu. Granice roszczeń służących do ochrony dóbr osobistych należy określać nie według subiektywnego odczuwania ze strony danego przedmiotu, lecz w ramach obiektywnie wytyczonych przez zagwarantowany porządek prawny.

Publiczne oświadczenie. Użycie tego środka obrony dóbr osobistych autora polega na tym, że autor zwraca się do tego, kto dopuścił się naruszenia  z żądaniem opublikowania na łamach wskazanego medium (gazety, czasopisma, radia, tv, portalu internetowego) stosownego oświadczenia, najczęściej przeprosin. Odpowiedniość oświadczenia należy zawsze oceniać pod kątem potrzeby, a zarazem zdolności usunięcia negatywnych konsekwencji naruszenia dóbr osobistych. Powinno ono być „stosowne”, a więc adekwatne w stopniu wyrażenia skruchy do skali naruszenia. To poszkodowany wskazuje, gdzie tekst przeprosin powinien się ukazać.

Zadośćuczynienie pieniężne. Prawo nie reglamentuje wysokości zadośćuczynień. Zadośćuczynienie nie powinno być przyznawane w razie minimalnego stopnia winy oraz znikomości krzywdy.

Uprawnieni do akcji sądowej. Dopóki żyje autor, jedynie on może wytaczać powództwa o ochronę swych praw osobistych. Po śmierci twórcy (jeśli nie wyraził on innej woli) z powództwem o ochronę autorskich praw osobistych zmarłego może wystąpić małżonek; w jego braku kolejno: zstępni, rodzice, rodzeństwo, zstępni rodzeństwa, a także stowarzyszenie twórców właściwe ze względu na rodzaj twórczości lub organizacja zbiorowego zarządzania prawami autorskimi, która zarządzała prawami autorskimi zmarłego twórcy.

Odpowiedzialność karna. Za najcięższe naruszenie autorskich praw osobistych, tj. za przywłaszczenie sobie autorstwa całości lub części cudzego utworu (w języku potocznym nazywane plagiatem), sprawca podlega karze pozbawienia wolności do lat dwóch, ograniczenia wolności lub grzywny (art. 115 ust. 1).

Za bezprawne utrwalenie cudzego utworu w celu rozpowszechniania, za bezprawne rozpowszechnianie cudzego utworu, za rozpowszechnianie cudzego utworu bez podania nazwiska lub pseudonimu twórcy, za publiczne zniekształcenie utworu można być skazanym na karę pozbawienia wolności do lat dwóch, ograniczenia wolności lub grzywny (art. 115 ust. 2 i art. 117 ust. 1).

Za naruszanie cudzego prawa autorskiego w celu uzyskania korzyści majątkowej lub osobistej ustawa przewiduje karę ograniczenia wolności do roku, ograniczenia wolności lub grzywny (art. 115 ust. 3).

Uniemożliwienie wykonywania prawa do kontroli korzystania z utworu lub odmowa udzielenia informacji dotyczących wysokości wpływów z korzystania z utworu bądź udzielenie informacji nieprawidłowej – to czyny zagrożone karą grzywny lub pozbawienia wolności do roku (art. 119).

Sąd może orzec karę dodatkową publikacji wyroku oraz postanowić o zniszczeniu przedmiotów pochodzących z przestępstwa i służących do jego popełnienia.

Close Menu