ZAiKS (Związek Autorów i Kompozytorów Scenicznych) jest najstarszą organizacją zbiorowego zarządzania w Polsce, działającą w formie stowarzyszenia osób fizycznych– twórców. Powstała w 1918 r. pod nazwą Związku Autorów i Kompozytorów Scenicznych, wśród założycieli byli Jan Brzechwa, Julian Tuwim, Antoni Słonimski. Obecnie zrzesza ok. 2300 członków. Twórcy są zgrupowani w 13 sekcjach według rodzaju uprawianej przez nich twórczości (autorzy: muzyki poważnej, rozrywkowej, dzieł dramatycznych, utworów literackich małych form, dzieł literackich, dzieł filmowych i telewizyjnych, dzieł choreograficznych, dzieł naukowych, dzieł plastycznych, prac fotograficznych, prac publicystycznych, dzieł architektonicznych oraz wersji językowych do filmów).
Zgodnie ze statutem, celem działania ZAiKS jest ochrona praw autorskich poprzez zbiorowe zarządzanie prawami autorskimi, doskonalenie prawa i dostosowywanie tego prawa i ochrony do nowych technik rozpowszechniania i udostępniania utworów. Ochronę praw autorskich ZAiKS realizuje przede wszystkim zawieranie umów i dochodzenie wynagrodzeń autorskich i opłat należnych twórcom, inkasowanie, dzielenie i wypłata autorom należnych im wynagrodzeń autorskich i opłat (tantiem) – zarówno twórcom zrzeszonym w Stowarzyszeniu jak i twórcom, którzy powierzyli swoje prawa pod ochronę oraz ich następcom prawnym, a także twórcom zagranicznym . ZAiKS udziela zezwoleń (umowy licencyjne) użytkownikom na korzystanie z utworów z repertuaru członków ZAiKS-u, a w niektórych przypadkach – z utworów wszystkich twórców z całego świata bez względu na ich przynależność do Stowarzyszenia (umowy o wzajemnej reprezentacji). Opłaty licencyjne stosowane przez ZAiKS są określone w tabelach wynagrodzeń autorskich, jednolitych dla wszystkich użytkowników utworów w Polsce.
W związku z dochodzeniem praw autorskich ZAiKS-owi, jako organizacji zbiorowego zarządzania, przysługują szczególne uprawnienia i przywileje takie, jak: legitymacja procesowa, czyli prawo występowania do sądów w imieniu twórców, roszczenie informacyjne, czyli prawo żądania udzielenia przez użytkownika twórczości określonych informacji i wglądu do dokumentów, domniemanie zarządu (brak konieczności udowadniania reprezentacji konkretnego twórcy), prawo składania wniosków o ściganie karne podmiotów naruszających prawa autorskie.
ZAiKS wiąże około 130 umów z zagranicznymi organizacjami reprezentującymi prawa twórców na całym świecie.
Będąc stowarzyszeniem twórców ZAiKS funduje stypendia autorom polskim i zagranicznym, pomoc materialną twórcom przydatną do wykonywania ich zawodu, oraz nagrody dla tłumaczy, za propagowanie polskiej muzyki współczesnej, za wybitną choreografię i wybitne osiągnięcia w dziedzinie sztuk wizualnych.