Powiat (encyklopedyczny)

Powiat to jednostka samorządu terytorialnego zaliczana bywa w doktrynie do drugiego stopnia podziału administracyjnego państwa, jednak historycznie wykształcił się o naturalne więzi społeczności lokalnej. W ramach ustroju terytorialnego państwa ma stanowić formę decentralizacji władzy publicznej do wspólnot samorządowych.

Zgodnie z art. 1 ustawy o samorządzie powiatowym z dnia 5 czerwca 1998 r. samorząd powiatowy tworzą z mocy prawa mieszkańcy powiatu, jednak brak w ustawie jednolitej definicji samorządu powiatowego, można wywnioskować, że jest to wyodrębniony w strukturze państwa związek społeczności lokalnej funkcjonujący w randze powiatu, który z mocy prawa powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych mu zadań.

Powiaty mają w Polsce długą tradycję zarówno jako jednostki administracyjnego podziału kraju, instytucja prawa publicznego oraz wspólnota samorządowa mieszkańców na ich terytorium.

Po raz pierwszy powiaty w Polsce ukształtowały się w drugiej połowie XIV wieku. Przejęły one część funkcji ograniczanej wówczas sieci kasztelanii. Utworzenie tych ostatnich było rezultatem organizacji sądów ziemskich. Powiat wówczas tworzył okręg sądowy, z którego terenu sprawy rozpatrywał sąd ziemski. Z czasem jednak powiat przybrał charakter okręgu administracyjnego. Okręgiem administracyjnym były od początku powiaty w Wielkim Księstwie Litewskim, stanowiące jednostki szczebla niższego od województwa.

Sam termin „powiat” wywodzi się z „dnia wietnego”, czyli „wiecu”. Wiec natomiast był zgromadzeniem sądowym o z góry wyznaczonym terminie.

W późniejszym okresie powiaty istniały w dwujęzycznym Wielkim Księstwie Poznańskim, jako odpowiednik niemieckiego Kreis. W zaborze rosyjskim odpowiednikiem powiatów były ujezdy. W Galicji jednostkami administracyjnymi były dystrykty, a od roku 1867 – powiaty. Spis powiatów na ziemiach polskich pod zaborami można znaleźć w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego. Powiaty funkcjonowały w okresie II Rzeczypospolitej, a później w PRL do roku 1975, kiedy to zlikwidowano duże województwa podzielone na powiaty, wprowadzając w ich miejsce 49 mniejszych terytorialnie województw. Podział na powiaty przywróciła reforma administracyjna, która weszła w życie 1 stycznia 1999 r.

Organami współczesnych powiatów są: rada powiatu oraz zarząd powiatu, co wynika wprost z ustawy o samorządzie powiatowym. Rada powiatu jest organem stanowiącym i kontrolnym powiatu. Od 2018 r. kadencja rady będzie trwała 5 lat, licząc od dnia wyborów (wcześniej było to 4 lata). Radni wybierani są w wyborach bezpośrednich.

Do wyłącznej właściwości rady powiatu należy m.in.: stanowienie aktów prawa miejscowego, statutu powiatu, uchwalanie budżetu powiatu, podejmowanie uchwał w sprawach wysokości podatków i opłat w granicach administracyjnych określonych ustawami, a także powoływanie i odwoływanie skarbnika powiatu (na wniosek starosty), będącego głównym księgowym budżetu powiatu oraz rozpatrywanie sprawozdań z działalności zarządu powiatu.

Rada powiatu obraduje na sesjach zwoływanych przez przewodniczącego rady powiatu w miarę potrzeby, nie rzadziej jednak niż raz na kwartał. Rada powiatu kontroluje działalność zarządu oraz powiatowych jednostek organizacyjnych. W tym celu powołuje komisję rewizyjną. Komisja rewizyjna opiniuje wykonanie budżetu powiatu i występuje z wnioskiem do rady powiatu w sprawie udzielenia lub nieudzielenia absolutorium zarządowi. Wniosek w sprawie absolutorium podlega zaopiniowaniu przez regionalna izbę obrachunkową.

Zarząd jest organem wykonawczym powiatu. Kompetencje do powoływani zarządu posiada rada powiatu, która jeżeli nie dopełni swojego obowiązku w określonym terminie, zostanie rozwiązana. W skład zarządu powiatu wchodzi od 3 do 5 osób, w tym starosta, jako jego ustawowy przewodniczący oraz wicestarosta.

Do zadań zarządu powiatu należy m.in.: przygotowywanie projektów uchwał rady, wykonywanie uchwał rady, opracowywanie programów, gospodarowanie mieniem powiatu, wykonywanie budżetu powiatu, zatrudnianie i zwalnianie kierowników jednostek organizacyjnych powiatu oraz uchwalanie regulaminu organizacyjnego starostwa powiatowego.

Powiat, jak każda inna jednostka samorządowa lub jednostki administracji rządowej (zgodnie z Konstytucją RP) może wykonywać wyłącznie te zadania, które zostały mu przypisane w ustawie.

Wyliczenie zadań powiatu zawarte jest w art. 4 ustawy o samorządzie powiatowym. Jest ono przykładowym katalogiem otwartym w tym znaczeniu, że doprecyzowanie tych zadań i kompetencji następuje w ustawach szczególnych w granicach kompetencji wynikających z Konstytucji RP.

Zgodnie z art. 4 ww. ustawy do zdań samorządu powiatowego należy wykonywanie określonych ustawami zadań publicznych o charakterze ponadgminnym w zakresie: edukacji publicznej; promocji i ochrony zdrowia; pomocy społecznej; wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; polityki prorodzinnej; wspierania osób niepełnosprawnych; transportu zbiorowego i dróg publicznych; kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; kultury fizycznej i turystyki; geodezji, kartografii i katastru; gospodarki nieruchomościami; administracji architektoniczno-budowlanej; gospodarki wodnej; ochrony środowiska i przyrody; rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego; porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli; ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska; przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy; ochrony praw konsumenta; utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych; obronności; promocji powiatu; współpracy i działalności na rzecz organizacji pozarządowych oraz podmiotów wymienionych w art. 3 ust. 3 ustawy z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie (Dz. U. z 2016 r. poz. 239 i 395); działalności w zakresie telekomunikacji.

Do zadań publicznych powiatu należy również zapewnienie wykonywania określonych w ustawach zadań i kompetencji kierowników powiatowych służb, inspekcji i straży.

Ustawy mogą nakładać na powiat obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.

Uprawnienia i obowiązki (zadania) powiatu otrzymało także 66 gmin o statusie miasta, tworząc nowy rodzaj gmin: miasta na prawach powiatu. Zadania powiatu wykonują odpowiednio organy tych miast (rada miejska oraz prezydent miasta).

Co do zasady, zgodnie z Konstytucją RP, zadania własne powiatów w ramach decentralizacji władzy publicznej powinny być finansowane z dochodów własnych, a zadania zlecone, powierzone w ramach zadań publicznych administracji rządowej, ze środków budżetu państwa lub części dochodów tego budżetu.

Źródłami dochodów powiatów są m.in.: dochody uzyskiwane przez te jednostki budżetowe oraz wpłaty od powiatowych zakładów budżetowych; dochody z majątku powiatu; spadki oraz wszelkie zapisy i darowizny na rzecz powiatu; dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach; 5,0% dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawowo, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od nieterminowo przekazanych należności stanowiących dochody powiatu, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej; odsetki od środków finansowych zgromadzonych na rachunkach bankowych powiatu, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej, a także dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego.

Wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych, od podatników tego podatku zamieszkałych na obszarze powiatu wynosi 10,25%. Natomiast wysokość udziału we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych, od podatników tego podatku, posiadających siedzibę na obszarze powiatu, wynosi 1,40%.

Close Menu