W odniesieniu do dzisiejszego ukształtowania administracyjnego podziału kraju na województwa, niestety najmniej można mówić, że opiera on się na tych wskazywanych przesłankach wyodrębniania i kształtowania się wspólnot samorządowych.
Zgodnie z art. 1 ustawy o samorządzie województwa z dnia 5 czerwca 1998 r. (dalej jako: „u.s.w.”) samorząd województwa tworzą z mocy prawa mieszkańcy województwa, jednak brak w ustawie jednolitej definicji samorządu wojewódzkiego, można wywnioskować, że jest to wyodrębniony (zasiedlający określone terytorium) w strukturze państwa związek społeczności regionalnej funkcjonujący w formie podmiotowej województwa, który z mocy prawa powołany jest do samodzielnego wykonywania zadań administracji publicznej, a także wyposażony w materialne środki umożliwiające realizację nałożonych na niego zadań. Samorząd województwa posiada możliwość kształtowania własnej wewnętrznej organizacji, m.in. wyboru organów samorządu wojewódzkiego (sejmik województwa, zarząd województwa), a także stanowienia poprzez te organy prawa miejscowego.
Przez termin województwo i samorząd województwa rozumie się regionalną wspólnotę samorządową oraz odpowiednie terytorium.
Zgodnie z art. 2 u.s.w. organy samorządu województwa działają na podstawie i w granicach określonych przez ustawy, a do zakresu działania samorządu województwa należy wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim, niezastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji rządowej.
Także samorząd województwa jest tworzony w celu sprawowania w wyznaczonym zakresie administracji publicznej na obszarze jednostki administracyjnego podziału kraju. To, iż samorząd terytorialny wykonuje zadania o charakterze publicznym, nie budzi współcześnie wątpliwości. Akceptowane jest również posługiwanie się przy tym instrumentami prawnymi typowymi dla administracji państwowej. Sporne natomiast są kwestie zasad podziału kompetencji między państwo a samorząd oraz pomiędzy poszczególne szczeble samorządu.
Samorząd województwa prowadzi politykę rozwoju województwa, na którą składa się tworzenie warunków rozwoju gospodarczego, w tym kreowanie rynku pracy; utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim; pozyskiwanie i łączenie środków finansowych: publicznych i prywatnych, w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej; wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli; racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego, zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju; wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki, popieranie postępu technologicznego oraz innowacji; wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystywanie; promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa; wspieranie i prowadzenie działań na rzecz integracji społecznej i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu. Dodatkowo, przy formułowaniu strategii rozwoju województwa i realizacji polityki jego rozwoju, samorząd może się podjąć współpracy m.in. z innymi jednostkami samorządu terytorialnego danego województwa, administracją rządową, innymi województwami, a nawet z organizacjami międzynarodowymi i regionami innych państw.
Zgodnie z art. 14 u.s.w., samorząd województwa wykonuje zadania o charakterze wojewódzkim, w szczególności w zakresie: edukacji publicznej, w tym szkolnictwa wyższego; promocji i ochrony zdrowia; kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami; pomocy społecznej; wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej; polityki prorodzinnej; modernizacji terenów wiejskich; zagospodarowania przestrzennego; ochrony środowiska; gospodarki wodnej, w tym ochrony przeciwpowodziowej, a w szczególności wyposażenia i utrzymania wojewódzkich magazynów przeciwpowodziowych; transportu zbiorowego i dróg publicznych; kultury fizycznej i turystyki; ochrony praw konsumentów; obronności; bezpieczeństwa publicznego; przeciwdziałania bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy; działalności w zakresie telekomunikacji; ochrony roszczeń pracowniczych w razie niewypłacalności pracodawcy.
Ustawy mogą i określają także sprawy należące do zakresu działania województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej, wykonywane przez zarząd województwa.
Ustawy mogą nakładać na województwo obowiązek wykonywania zadań z zakresu organizacji przygotowań i przeprowadzenia wyborów powszechnych oraz referendów.
Przepis ten zawiera przykładowe określenie zadań publicznych, które są realizowane przez województwo samorządowe. „Zadania publiczne przypisane są – co do zasady – państwu. Ono decyduje, pod wpływem czynników politycznych, które zadania będzie realizować przez swoje organy na zasadzie wyłączności, które będzie można (a nawet trzeba) przekazywać innym podmiotom władzy publicznej, a które będą mogły być wykonywane także przez podmioty niepubliczne”. Katalog zadań realizowanych przez województwo jest otwarty.
Zadania wymienione w tym przepisie to zadania o charakterze wojewódzkim, czyli takie, których odbiorcą lub adresatem jest mieszkaniec danego regionu. Zadania województwa są nastawione na rozwój regionalny i społeczny”. Określenie tego rodzaju zadań powoduje, że stworzona jest kompletna struktura samorządowa, która ma na celu sprostać realizacji wszystkich zadań publicznych przeznaczonych dla samorządu.
Przykładami ustaw, które określają zadania wykonywane przez województwo w ramach poszczególnych kategorii są: ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce, jak również ustawa z dnia 7 września 1991 r. o systemie oświaty; ustawa z dnia 15 kwietnia 2011 r. o działalności leczniczej, czy też ustawa z dnia 26 października 1982 r. o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi; ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami; ustawa z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej; ustawa z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej; ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym; Prawo ochrony środowiska; ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. – Prawo wodne; ustawa z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych, a także ustawa z dnia 16 grudnia 2010 r. publicznym transporcie zbiorowym; ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy; ustawa z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne.
Rodzaje i kategorie zadań przypisanych województwu samorządowemu w wielu punktach pokrywają się z zadaniami gminy i powiatu. Podstawowym kryterium rozróżniającym, co należy do zadań gminy, powiatu, a co do zadań województwa, będzie najczęściej lokalny lub regionalny charakter zadań.
W art. 14 u.s.w. nie występuje wprawdzie pojęcie zadań zleconych. Jednakże przepis art. 14 ust. 2 wskazujący, że ustawy mogą określać niektóre sprawy z zakresu działania województwa jako zadania z zakresu administracji rządowej wykonywane przez zarząd województwa, przesądza o tym, że zasadny jest podział zadań na własne i zlecone. Z podziałem na zadania własne i zlecone zgadza się też B. Dolnicki, który wskazuje, że dualizm taki wynika wprost z art. 166 ust. 2 Konstytucji RP, który stanowi, że inne zadania publiczne niż własne ustawa może zlecić do wykonania jednostkom samorządu terytorialnego, o ile wynika to z uzasadnionych potrzeb państwa. Tak więc określenie zadań jako zlecone jest efektem uznania ich za wynikające z uzasadnionych potrzeb państwa.
Wykonanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej jest także prawa powierzane do realizacji zarządowi województwa w drodze odrębnych ustaw.
Przepis art. 14 ust. 3 u.s.w. przewiduje możliwość nałożenia przez ustawy na województwo obowiązków wykonywania zadań z zakresu organizacji i prowadzenia:
-wyborów, zgodnie z kodeksem wyborczym;
-referendów, zgodnie z ustawą z dnia 14 marca 2003 r. o referendum ogólnokrajowym oraz ustawą o referendum lokalnym.
Przepis art. 14 ust. 3 u.s.w. nie wskazuje, o jakie rodzaje referendów chodzi, w związku z tym należy brać pod uwagę zarówno referendum ogólnokrajowe, jak i lokalne.